| Historia Węgier |
|
Czasy przedwęgierskie W czasach starożytnych tereny Węgier były zamieszkane przez ludność celtycką. W I w. p.n.e. została tu utworzona rzymska prowincja, Panonia (częściowo też Dacja), która przetrwała zaledwie parę wieków. W okresie wędrówki ludów tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów. W IX w. na części tego obszaru założone zostało słowiańskiego Państwa Wielkomorawskiego. Pod koniec wieku na terenach tych pojawili się Madziarzy pod wodzą Árpáda. Czasy Arpadów Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech od IX do XIII wieku (896-1301). Twórcami państwowości węgierskiej byli książę Gejza (węg. Géza) oraz jego syn, Stefan I Święty (węg. István), którzy dokonali chrystianizacji kraju. Po śmierci (1038) Stefana, pierwszego koronowanego króla Węgier (1001), którego jedyny syn Imre zmarł w dzieciństwie, zgodnie z wolą zmarłego władzę objął Piotr Orseolo (Piotr Wenecjanin), doża wenecki. Nie spodobał się on możnym, gdyż otaczał się cudzoziemcami. Piotr został wygnany, na tron powołano Abę Samuela. Jednak Piotr z pomocą cesarza Niemiec ponownie sięgnął po koronę. Został ponownie zdetronizowany (1047), a kraj pogrążył się w chaosie (pierwszy bunt pogański - bunt Vaty). Kryzys przezwyciężył, opanowując sytuację, Andrzej, krewny Stefana z dynastii Arpadów. Koronował się on na króla jako Andrzej I (węg. Endre). Za panowania jego brata i następcy, Béli I, miał miejsce drugi, ostatni już bunt pogański (bunt Jánosa). Choć został on stłumiony, walki wewnętrzne osłabiły państwo; po śmierci Béli nominalnie władzę sprawował syn Andrzeja, Salomon, ale faktycznie rządzili synowie Béli - Gejza, Władysław (László) i Lampert. Kraj udało się zjednoczyć właśnie Gejzie, określanym w historiografii węgierskiej jako Gejza I (nie II). Rządy Gejzy, jego brata Władysława i syna Kolomana Uczonego stały się okresem odnowy państwa węgierskiego; kraj został też powiększony o nowe ziemie (reszta Siedmiogrodu, Slawonia, Chorwacja, Dalmacja). Następcy Kolomana Uczonego, Stefan II, Béla II, Gejza II i Stefan III, prowadzili wojny z Bizacjum o Bałkany. Choć początkowo Węgry dominowały, to po dojściu do władzy Manuela Komnena w Bizancjum sytuacja się odwróciła. Młodszy brat Stefana III, Béla, został zakładnikiem cesarskim. Po powrocie do kraju, koronowany na króla jako Béla III (1172), stał się jednym z najwybitniejszych władców Węgier, dokonując głębokiej reformy wewnętrznej. Po śmierci Béli III (1196) kraj, podobnie jak Polskę w 1139 r., dotknęło rozbicie. Synowie i następcy Béli, Imre i Władysław, prowadzili wojnę domową z Andrzejem, bratem zmarłego, co odbiło się na międzynarodowym znaczeniu Węgier i władzy królewskiej. Po objęciu władzy w 1205 roku Andrzej II z wdzięczności wobec popierających go magnatów rozdał im lwią część królewszczyzn. Sytuacja finansowa państwa była dramatyczna. Złota bulla Andrzeja II (1222), zbiór przywilejów dla możnych, stanowiła pierwszy krok ku państwu stanowemu. Syn Andrzeja, Béla IV, próbował wzmocnić władzę królewską; wysiłki jego jednak zostały zahamowane zarówno przez nienawiść magnatów, jak i, przede wszystkim, przez najazd tatarskiej Złotej Ordy w roku 1241. Kraj w mgnieniu oka został niemal doszczętnie zrujnowany. Na szczęście Orda, powodowana wewnętrznymi kłopotami, musiała wycofać się z Węgier w 1242 roku. Béla IV, po powrocie do kraju z wysp dalmatyńskich, dokonał błyskawicznej odbudowy państwa, wzmógł kolonizację i budował twierdze warowne. Niestety, wszystkie pozytywne skutki rządów Béli IV przysłania szkodliwy wzrost znaczenia wielkich magnatów. Władza królewska podupadła niemal całkowicie za czasów ostatnich Arpadów - Stefana V, Władysława IV Kumańczyka oraz Andrzeja III. Magnaci wzrośli już w taką potęgę, że zdolni byli aresztować króla Władysława i zastąpić go Andrzejem III; wszystkie próby reform, podejmowane przez Andrzeja, poniosły klęskę przez przedwczesną śmierć króla. Co gorsze, zmarły władca nie miał następcy. Na Andrzeju III (1290-1301) wygasła rodzima węgierska dynastia Arpadów. Czasy Andegawenów Czasy panowania dynastii Andegawenów na Węgrzech były okresem reorganizacji gospodarki, rozkwitu sztuki gotyckiej i kultury rycerskiej. Czasy Jagiellonów Po udanej obronie Belgradu przed Turkami (1448), szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Macieja Korwina, który przyłączył do Węgier Śląsk, Łużyce, Morawy a następnie znaczną część Austrii. Po jego śmierci na tronie zasiadł w 1490 r. Władysław II Jagiellończyk, syn Kazimierza Jagiellończyka.Pokonał on w walce o tron Jana Olbrachta. Jego następcą został Ludwik II Jagiellończyk, który zginął pod Mohaczem. Po bitwie pod Mochaczem o walki o władzę włączyli się Habsburgowie, Jan Zápolya i Turcy Panowanie Turków Potęga Węgier załamała się ostatecznie po bitwie pod Mohaczem (1526), w której rycerstwo węgierskie i polskie zostało rozbite przez wojska tureckie. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został podzielony między osmańską Turcję i Habsburgów oraz Siedmiogród, zresztą, zależny od Turcji. Habsburgowie Kres tureckiemu panowaniu przyniosło pokonanie imperium osmańskiego przez wojska austriackie i polskie. Stopniowo poprzez rok 1687 (stany węgierskie zaoferowały koronę Węgier, w dziedziczne posiadanie, Habsburgom) , 1699 (pokój w Karłowicach) aż do 1718 roku (uzyskanie Banatu i Serbii oraz zachodniej Wołoszczyzny - stracone, bez Banatu, w 1739 roku) władza na Węgrzech została przejęta przez Habsburgów Okres Austro-Węgier Węgry wywalczyły na krótką chwilę niepodległość pod wodzą Kossutha w wyniku powstania w 1848 r. Republika została jednak szybko zdławiona przez współpracującą z Austrią sąsiednią Rosję. W wyniku wieloletnich dążeń Węgrów, w 1867 r. Cesarstwo Austrii zostało przekształcone w dualistyczną monarchię Austrii i Węgier. Po zakończeniu I wojny światowej Węgry uzyskały samodzielność, jednak w wyniku traktatu w Trianon obszar państwa okrojono do niecałej jednej trzeciej terytorium z przed wojny. Początkowo była to demokratyczna republika, potem przez pewien czas komunistyczna Węgierska Republika Rad pod dyktatorskimi rządami Beli Kuna. W latach 1920-1944 Węgry były monarchią konstytucyjną (bez monarchy) gdzie regentem został były admirał floty austro-węgierskiej Miklos Horthy. Czas II wojny światowej W czasie II wojny światowej Węgry walczyły u boku hitlerowskich Niemiec przeciwko ZSRR. Panowanie ZSRR Po II wojnie światowej Węgry należały do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba obalenia komunizmu w 1956 r. zakończyła się krwawą interwencją zbrojną - powstanie węgierskie 1956. Węgry należały do Układu Warszawskiego. Dzisiejsze Węgry Demokracja na Węgrzech zapanowała po 1990 r. W wolnych wyborach zwyciężyła partia Węgierskie Forum Demokratyczne (MDP). W późniejszych latach władza przechodziła w ręce Węgierskiej Partii Socjalistycznej kierowanej przez Guylę Horna, a potem w partii prawicowo-centrowych z premierem Victorem Orbanem jako premierem. Obecnie Węgry są członkiem NATO (1999) i UE (2004). Źródło: Wiki |